De Responsieve Instructie komt voort uit het ontwikkelingsgericht onderwijs, dat zich richt op de ontwikkeling van kinderen. Dit betekent niet alleen aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van ieder kind, maar vooral ook het zodanig inrichten en vormgeven van het onderwijs dat ieder kind een stapje verder geholpen wordt in zijn ontwikkeling. Binnen dit ontwikkelings-gerichte onderwijs is de rol van de leerkracht dan ook heel belangrijk. Het spreekt voor zich dat de interactie leerling-leerkracht de kern is van elke onderwijsactiviteit. De bekende trits ‘competentie, relatie en autonomie’ behoren hierbij. Het model ‘Responsieve Instructie (Stoff ers & Castelijns, 1995) is een uitwerking van dit denken naar het Jonge Kind. De werkwijze komt er op neer dat de leerkracht de betrokkenheid van het kind stimuleert door beschikbaarheid te tonen bij spel en werk. De leerkracht geeft instructie, maakt afspraken, reageert inhoudelijk, geeft positieve feedback en nodigt uit tot verwoorden. Tijdens de instructie is het kind ook zelf actief lerend. Actief leren wil zeggen: het manipuleren, combineren en transformeren van materialen. Oefening, aanmoediging en hulp van de volwassene en ondersteuning door de taal leidt in de meeste gevallen tot nieuwe vaardigheden en ervaringen. De materialen zijn geselecteerd uit de dagelijkse wereld van school en thuis en moeten herkenbaar en bekend zijn voor het kind. Dit model, dat vooral wordt gebruikt in de onderbouw, is bedoeld als ondersteuning bij kinderen met werkhoudingsproblemen. Dit kind-nabije model is gericht op het verbeteren van de werkhouding (zelfstandigheid en betrokkenheid) van de leerling.
Men spreekt wel van een uitdagende ondersteuning, waarmee men doelt op het handelen van de leerkracht, dat is gericht op het helpen van de leerlingen bij het kiezen, plannen, uitvoeren en beoordelen van hun werk of spel. De leerkracht geeft daarbij veel individuele instructie en volgt de leerling daarbij intensief en geeft veel aff ectieve ondersteuning. Er wordt gebruik gemaakt van diverse formulieren. Responsieve Instructie heeft de volgende kenmerken:
Dit model is beschreven in een pakket 'Responsieve Instructie in de Onderbouw' dat bestaat uit een boekje, een handleiding, een set opnamen met demonstratie- en oefenmateriaal en een map met gebruiksmaterialen voor leerkrachten.